POSETITE: Manastir Nikolje sa crkvom Svetog oca Nikolaja

Na istočnim obroncima planine Rudnik, a jugozapadno od Topole, nalazi se manastir Nikolje. Crkvu je podigao 1425. godine Nikola Dorjenović, ugledni vlastelin despota Stefana Lazarevića. O njegovom ktitorstvu svedoči opširan natpis uklesan na kamenom nadvratniku zapadnog portala priprate. Turski popisi pominju manastir Nikolje sa posedom tokom 16. veka, 1528. godine u manastiru su dva kaluđera.

Crkva Svetog Nikole u sastavu manastira Nikolje, podignuta kao baštinska zadužbina, nalazi se na samoj levoj obali Nikoljskog potoka, na južnom kraju sela Donja Šatornja (5 kilometara severozapadno od Stragara, 11 kilometara jugozapadno od Topole). Ktitorski natpis nad portalom, između kule i narteksa, precizira da je manastir podigao 1425. godine vlastelin despota Stefana Lazarevića Nikola Dorjanović koji je umro pre završetka zadužbine. Na osnovu zapisa koji su urezani u kamene blokove na severnoj fasadi crkve (sada pokriveni malterom), zaključuje se da je u drugoj polovini XV i početkom XVI veka bio razvijen monaški život. Kako je u XVII veku, kada je manastir ponovo živopisan, došlo do znatnije obnove, može se verovati da je pre toga, pred obnavljanje Pećke patrijaršije, bio oštećen i kraće vreme zapušten.

Manastir Nikolje je u XVIII veku bio važan duhovni i kulturni centar u ovom delu Srbije, pa je zbog toga više puta stradao. Joakim Vujić piše da su ga Turci palili i pljačkali, ali nisu uspeli da rasteraju monahe i da ga poruše. Zna se da su rudnički Turci neposredno pred Prvi srpski ustanak ovde izvršili veliki pogrom naroda sa mnogo postradalih. Za vreme Karađorđa crkva je temeljno prepravljena i prepokrivena drvenom šindrom. Nešto kasnije, 1817. godine na zapadu hrama sagrađena je monumentalna kula zvonara.

Crkva ima plan jednobrodne građevine sa tri nejednaka traveja po dužini, kupolom nad središnjim prostorom i istovremeno građenom pripratom kvadratne osnove. Zapadni travej je dvostruko duži od istočnog. Apsida iznutra ima oblik polovine elipse, spolja je polukružna. Proskomidija je obeležena polukružnom, lučno završenom nišom u severoistočnom uglu. Jedna manja četvrtasta niša nalazi se na severnom zidu istočnog traveja. Kupola, koju nose pilastri preko svodova i prislonjenih lukova, izvedena je iznad pravougaonog prostora, zbog čega je pridodat još jedan par prislonjenih lukova, a prelaz ka unutrašnjem krugu tambura izvršen je pomoću nepravilnih i veoma isturenih pandatifa.

Fasade su nerasčlanjene i bez ikakvog ukrasa. Na severnoj fasadi, prema zapadu, nalazi se poluobličasto zasveden ulaz. Tambur kupole je spolja osmostran, sa uzanim prozorskim otvorima na svakoj stranici. Crkva je opasana sasvim plitkim kamenim soklom. Svi svodovi su poluobličasti. U jugozapadnom uglu priprate sačuvana je prvobitna kamena krstionica. Portali na priprati i naosu imaju jednostavnu profilaciju i isklesani su od mermera i zelenkastog trahita. Crkva je ozidana lomljenim i pritesanim kamenom (peščar i siga), a zatim je omalterisana.

U unutrašnjosti crkve delimično su očuvana tri sloja živopisa, u donjoj oltarskoj zoni je prvobitni sloj iz 1425. godine, u priprati je iz prvih godina XVII veka, a u gornjim zonama naosa živopis je iz 1850. godine. Od fresaka iz doba gradnje crkve vidljivi su samo delovi arhijereja iz Službe agnecu. Prema oštrom i preciznom crtežu, svežem koloritu i sigurnoj modelaciji figura vidi se da je to bilo kvalitetno slikarstvo.

Živopis iz prve decenije XVII veka slikan je na severnom, istočnom i južnom zidu priprate. I ovo slikarstvo poseduje značajne umetničke kvalitete. Rad je majstora koji su srodni umetnicima koji su radili u Blagoveštenju Rudničkom, Lomnici, Pustinji, na crkvi u selu Štave. Crtački, živopis je veoma solidno izveden, a kolorit je bogat i znalački dat. Kontrast svetla i senke na figurama doprinosi utisku razigranosti i nemira slikanih površina. Slikar je insistirao na obradi detalja, odeće, draperije, pozadine, u čemu je pokazao veliku umešnost.

Živopis iz 1850. godine je rad požarevačkog slikara Živka Pavlovića. Freske ispunjavaju sve zidne površine u crkvi i oltaru i veoma su dobo očuvane. Ovo dosta nevešto slikarstvo predstavlja mešavinu baroknih i postvizantijskih elemanata. Grub i nemaran crtež, živ kolorit i oštra modelacija glavne su odlike ovih slika.

Manastir Nikolje Donja Šatornja - telefon (034) 837-124