NEVEROVATNO: Kragujevac leži na zakopanom blagu

SRBIJA je poslednjih godina „meka“ za tragače, ali i trgovce zlatnicima, ikonama, arheološkim artefaktima. Šumadija i Istočna Srbija protkane su arheološkim lokalitetima iz vremena Rimljana, Kelta, Vizantinaca, srednjovekovnih srpskih i bugarskih arhonta... Gde, po legendama, uporne, strpljive i hrabre čeka zakopano blago.

Područje grada Kragujevca i njegove okoline bilo je naseljeno još u praistorijsko doba, o čemu govore mnogobrojni predmeti i arheološki spomenici pronađeni na tlu Šumadije.

Najstariji arheološki podaci govore da je u Šumadiji živeo čovek još u starijem kamenom dobu - paleolitu (Gradac, Risovača). Pećine su bile mesta koja su pružala idealne uslove za život, a uređivane su u privremena staništa paleolitskih ljudi. Tako su povoljnost geografskog položaja i prirodni uslovi Kragujevca i njegove okoline stvorili pogodnosti za ljudski život od najstarijih vremena. Tu konstataciju potvrđuju arheološki nalazi i lokaliteti. Osnovna karakteristika života ljudi na ovim prostorima bila je borba za opstanak i preživljavanje. Bila je to sakupljačko - lovačka privreda.

Kultura prvih zemljoradnika i stočara razvija se u Šumadiji u vreme mlađeg kamenog doba - neolita. Brojni arheološki nalazi svedoče o životu i boravku ljudi (Divostin, Grivac, Banje) na ovom prostoru. To neolitsko stanovništvo stanovalo je na tlu Šumadije u poluukopanim kolibama, koje su u osnovi imale elipsu, sa šatorskom konstrukcijom od drveta. Naselja su se formirala bez nekog reda, spontano, na mestima gde su bili dobri uslovi za življenje. Arheološki materijal iz ovog perioda, pronađen na tlu Šumadije, dosta je brojan.

Tokom mlađe faze neolita započinje u Šumadiji izgradnja nadzemnih kuća za stanovanje. Interesantno je da je teren na kome nastaju te kuće za stanovanje prethodno nivelisan i posut lomljenim kamenom.

Krajem neolita, sve oblasti u Šumadiji veoma su dobro naseljene. Pored starih naseobina, javljaju se nove (Badnjevac, Malo Krčmare, Crni Kao, Adrovac, Blaznava, Lipovac, Kneževac itd.). Oruđa i oružje koje koristi neolitski čovek na ovim prostorima mahom su od glačanog kamena, a keramičko posuđe izuzetno je bogato oblicima.

U vreme bakarnog i bronzanog doba, na području Šumadije pronađen je materijal koji ukazuje na život i delatnost ljudi (Đurđevo, Komarice, Kragujevac, Korićani, Popović), kao i jedno naselje gradinskog tipa, sa zbijenim kućama.

Prve istorijske grupe stanovnika: Tribali, Dardanci i Mezi pojavljuju se tokom bronzanog doba na ovom tlu. U narednim vekovima, zajedno sa Ilirima, davaće ove populacije originalan pečat kulturi Balkanskog poluostrva.

Etnička i kulturna stabilizacija starobalkanskih plemena biće završena na ovim prostorima u gvozdenom dobu (1200 - 800. god. pre n.e.)

Pomenuta arheološka iskopavanja obavljena su na srednjovekovnom gradu u selu Gradac kod Batočine (utvrđenje i nekropola), u selu Dobrači (nekropola), a 80-ih godina istraživana je utvrda u Grbicama.

Arheološkim istraživanjem Gradca rasvetljena je njegova značajna uloga kroz čitavu istoriju. Sem svoje praistorijske uloge u gotovo svim razdobljima, utvrda na platou Jerininog Brda, od dolaska Rimljana dobija veći značaj

Arheolog Milenko Bogdanović obavio je istraživanja Gradine u Grbicama i tom prilikom utvrdio postojanje vizantijske crkve u podnožju brda iz doba Justinijana (6. vek), a u Gradini cisternu za vodu i naselje 10-12. veka uz zidine grada.

U dolini reke Gruže poznate su još i utvrde u selima Čestin, Pajsijević, (koje zasada smestamo u 14.-15. vek), potom iz žičke povelje, poznati su još i Bresnica sa Trgom, Sibnica sa Okruglom, a iz literature i Leševo 

Sa severne strane, na Rudniku, našu teritoriju omeđuje utvrda u Stragarima poznata u literaturi kao Srebrnica, u kojoj je Despot Stefan za naslednika odredio Đurđa Brankovića, a poznata je i utvrda u selu Kotraži u neposrednoj blizini iz koje potiču jedna fibula iz 4. veka i jedna naušnica iz 11. veka.

U literaturi se takođe pominju utvrde Gradište (Goluban) u Viševcu kod Rače (podno koga je rodno mesto Krađorđa), i Kuline u selu Petrovac kod Kragujevca.Rekognosciranjima terena u okolini Knića otkrivena je utvrda Klik u selu Bečevici, a potes Gradina pominje se i u Oplaniću. U Bečevici postoje ostaci starije crkve iz doba 14-15. veka koju narod naziva Mrnjinom crkvom

Sa obronaka Gledićkih planina, široj teritoriji Kragujevca pripada i utvrda na uzvišici, u selu Grošnici (Gradina) - elipsoidne osnove, za koju ima potvrda da je trajala u antičko doba, ali i predpostavki o njenom srednjovekovnom životu na osnovu narodnog predanja kojim se pripisuje "prokletoj Jerini". U slivu Bistrice, u Levču, istraživana je srednjovekovna utvrda u Starom Selu kog Sugubine.

Utvrđenje Sokolica, u selu Ostra, na dvadesetak kilometara od Čačka, ponovo je pobudilo pažnju javnosti pričama da se tu nalazi blago iz doba Nemanjića.Iz generacije u generaciju, za ovu liticu pričalo se da krije mnoge tajne, a neki su došli i do podataka na osnovu starih knjiga."Još je ministar u vladi Miloša Obrenovića, Čedomilj Mijatović, napisao u svojoj knjizi „Rajko od Rasine", štampanoj pre stotinak godina, kako se njegov junak bežeći od Turaka u pećini suočio sa blagom Nemanjića", ispričao je 85-godišnji penzionisani prosvetni radnik iz Čačka Danilo Belić, kojeg je takođe zainteresovala priča o blagu.

Brojni istraživači vođeni Mijatovićevim pisanjem navodili su na pomisao da unutrašnjost Sokolice možda krije i krunu cara Dušana, koja nikada nije pronađena.Sedamdesetih godina Sokolicu su pohodili radoznalci, a u potrazi za blagom vladala je prava groznica."Zid širok dva metra opasivao je liticu, a nešto niže ukazivali su se i ostaci kule i puškarnice.

Početkom sedamdesetih, pronađeni su i neki ostaci, pa sam odlučio da obavestim Muzej u Čačku, koji je potom tri leta po više od mesec dana vršili istraživanja."Kada je prvi put čuo priču o Sokolici, govorilo se da je tu pred propast Turaka dovezena polovina blaga despota Đurađa Brankovića iz Smedereva.I prema pisanim podacima, do kojih je svojevremeno dolazio tragajući Belić, Đurađ je pred propast Turaka zaista razmišljao gde će da skloni sva blaga.Belić je u izjavi agenciji FoNet, rekao da je u knjizi Čedomilja Mijatovića pročitao da je srpski junak Rajko sprovodeći neku delegaciju ka Carigradu, u Kruševcu naišao na lepu devojku Margaritu, koju je jedan Turčin držao u ropstvu."U knjizi je zapisano da je on nju uspeo osloboditi i pošao je vratiti u Mađarsku. Putujući tako došli su do Sokolice, gde ih je dočekao jedan kaluđer."

"Kada čuše Turke, kaluđer ih sakri u podzemne odaje, zaklinjući se da nikome neće reći šta su videli. Po pisanju Mijatovića, oni su naišli na jednu ogromnu prostoriju popločanu u mozaik, gde su bili stolovi sa krunama, pozlaćeni čiraci, odore, brojne knjige i spisi...", rekao je on.

Belić ističe da je Đurađ imao dvore na Rudniku, te da se u knjizi pominje i manastir Vujan, što nije slučajno, jer od Vujna do Sokolice nema sat i po hoda, a navodno je kaluđer iz Vujna bio zadužen da to pazi, zbog čega je u pećini napravljena kapelica.Gotovi isto tvrdi i meštanin Ostre Miroslav Anđelić, čija kuća je od utvrđenja udaljena oko 500 metara."Meni su moji preci pričali da se u ovom utvrđenju nalazi mnogo blaga Nemanjića, a neke moje komšije, ali i ljudi iz okolnih sela dolazile su i kopali gore, ne bi li išta našli."Miroslav kaže da se ranije pričalo i da su ljudi bežali rečicom Ostrovkom skrivajući tragove do Sokolice gde su pronalazili spas od neprijatelja.

Po proceni arheologa iz Beograda Milice Veseličić, koja se posebno zainteresovala za ovaj lokalitet, moglo bi se reći da su zidovi nastali u ranovizantijskom periodu (4. do 6vek ) i da su možda obnovljeni i tokom srednjeg perioda (10. do 11. vek).

Najznačajniji metalni nalazi iz ranovizantijskog perioda sa lokaliteta predstavlja fabula - kopča za pojas, nađena u sloju šuta, sa spoljne strane jedne prostorije.Praistorijska grnčarija, pronađena u velikim količinama govori o intenzivnom životu ovog naselja.Istraživanje je zbog nesrećnih okolnosti obustavljeno krajem sedamdesetih.Ostrovci i dalje veruju da litica duboko u svojoj unutrašnjosti krije velike tajne, među kojima je i kruna cara Dušana.

Kad se na osmanlijski presto popeo Mehmed îî Osvajač, stizali su glasovi da će Turci ukinuti i vazalnu Srbiju koja je, posle Kosovskog boja, još 70 godina opstajala. Mehmed je zvanično zatražio predaju Smedereva i Golupca, ali je despot Đurađ zahtev odbio. Iz Rima je dospeo "aber" o 150 galija i 20 velikih lađa koje će, sa Dunava, osvojiti ova dva grada i Beograd.

Iako je sa Turcima imao savez, te 1453. godine, "Đurađ im nije verovao, pa je sklonio svoje blago na sigurno mesto", zapisao je hroničar Pertusi. Posle tri godine, despot će se "prestaviti", a još tri leta potom nestaće i Despotovine. Ostaće, do dana današnjeg, zagonetka: gde se krije Đurđevo blago?

Despotova "terra metalica"

Da je despot bio bogat - bio je. Kad je otpremao kćerku Maru Muratu îî u harem, poslao je u miraz 600 hiljada dukata, a to je bila "nebrojana količina novca radi otkupa sopstvene države", pisao je iz Carigrada dubrovački dominikanac Jovan Stojković. Dukatima i rodbinskim vezama se održavao i kod Ugara, pa je drugu kćer Kantakuzinu (Katarinu) da bi se orodio sa kraljem Sigismundom, udao za grofa Urliha II Celjskog, a ona je - možete li zamisliti! – gospodarila Zagrebom. Podanici su je nazivali kneginjom, banicom i svojom dragom gospodaricom, iako je "ostala u grčkoj veri".

Sa prihodom od više stotina hiljada dukata, beše Đurađ najbogatiji hrišćanski vladar u jugoistočnoj Evropi. Imađaše u Despotovini rudnike srebra, bakra i zlata u Novom Brdu, Trepči, Zvečanu, Srebrenici i Rudniku. Francuski putopisac toga doba Bertrandon de la Brokijer ostavio je svedočanstvo da je samo Novo Brdo despotu donosilo 200 hiljada zlatnika. Đurđeva Srbija je godišnje proizvodila i izvozila, od Aleksandrije do Barselone, više od 15 tona srebra, a čitava preostala Evropa jedva dva puta toliko. Srbija je bila "terra metalica" tadašnjeg Starog sveta. Savremenik Marko Antonio Bonfini navodi da je despot držao u Ugarskoj Munkač, Nađbanju, Satmar, Nemeti, Debrecen, Beserman i Dadu, a ta imanja, darovi kralja Sigismunda, donosila su više od 40 hiljada dukata godišnje.  

Legende o despotovom blagu sanduke dukata najčešće "smeštaju" na planinu Rudnik i u njenu okolinu. Na Rudniku je bila najomiljenija Đurđeva rezidencija. Sa puta po Despotovini i izvan nje dolazio bi na Rudnik da se odmori. Znano je da je, u leto 1433. godine, ovde proveo duže od mesec dana. Uostalom, Rudnik je odabrao i za svoju večnu kuću, e da bi počivao kraj svoga blaga kad je, godine 1456, zašavši u devetu deceniju, otišao "Bogu na istinu". Grob mu nije otkriven, mada se pominje crkva u Zagrađu pod Ostrvicom, na kojoj su i danas ostaci Jerininog grada, a Dubrovčanin Jakov Lukarević nam je ostavio, s početka XVII veka, zapis da je "despot Gjurg sahranjen u Krivoj Rijeci", a Kriva Reka je pod Rudnikom. 

Eldorado tragača za zlatom je posebno homoljski kraj. Za sela oko Petrovca, vlaška naselja Laznicu i Melnicu, vezuju se legende u kojim se blago „nalazi“ zakopano u pećinama, ruševinama manastira i razvalinama tvrđava. Zato organizovane grupe „kopača za zlatom“ nisu retkost u ovom kraju. I, tvrde poznavaoci, trud im nije uzaludan.

Pronađeni zlatnici se masovno „izvoze“ iz Srbije, nelegalno. Ranije su švercerski kanali išli put Austrije, Švajcarske i Nemačke, sada odlaze u - Rumuniju.