Da li znate kome je posvećen Saborni hram u Kragujevcu?

Grad Kragujevac i njegova istorija nije duga ako se misli samo na prve pomene ovog grada u pisanim izvorima. Ali, život na širem području Kragujevca je stariji od 15. veka, kada datira prvi pisani izvor. Brojni tragovi boravka ljudi na ovim prostorima zabeleženi su na mnogim mestima, od onih najstarijih, paleolitskih pećina (okolina Gradca) i onih neolitskih (Divostin, Grivac) i iz bakarnog i bronzanog doba i tako redom kroz sve epohe. Prvi istorijski pomen Kragujevca je iz 1476. godine u jednom turskom defteru pod imenom Karagovindža.

U Lepeničkoj oblasti gde se dodiruju ogranci plnine Rudnik, Crnog Vrha i Gledićkih planina, bilo je dosta šuma u kojima je živela ptica kraguj, koja pripada redu ptica grabljivica. Po ovoj ptici grad Kragujevac je dobio ime. Reč kraguj potiče iz staroturskog jezika od reči kragu (kraguj). Ove ptice su korišćene za lov. U ove krajeve zbog lova je dolazio i Despot Stefan Lazarević. Godine 1427., vraćajući se iz lova, despot Stefan Lazarević umro je na putu za Beograd, kod mesta Glavica, današnji Stojnik kod Aranđelovca.

Kada je 1818. godine knez Miloš Obrenović za prestonicu odabrao Kragujevac jedna od prvih stvari kojoj je posvećena pažnja bila je podizanje crkve, zadužbine jednog vladara po prvi put nakon propasti Despotovine. Knez je svoju crkvu sazidao na starom groblju i posvetio Silasku Svetog Duha, to je današnja Stara crkva.

Plan za izgradnju Nove – Saborne crkve izrađen je 1866. godine odbornici kragujevačke opštine su doneli rešenje koje je upućeno ondašnjem Načelstvu Okruga Kragujevačkog, a koje se tiče želje da se crkva izgradi i da tehnički nadzor vrši Andrija Andrejević, koji je napravio plan crkve. Kao početak gradnje Sabornog hrama Uspenja Presvete Bogorodice određen je, 29.VI / 12. VII 1869. godine. U prisustvu mitropolita Mihaila Jovanovića, maloletni knez Milan Obrenović položio je temelj nove crkve. Plan crkve je, izradio inžinjer Andrija Andrejević. Izvođač radova je bio Svetozar Tanazević. Ubrzo nakon početka radova, 1871. godine izbio je sukob između nadzornog opštinskog inžinjera Andrejevića i preduzimača Tanazevića i to prilikom obračuna zarade preduzimača, jer je isti smatrao da mu nadzorni inženjer zakida pri isplati. Komisija je prosudila da je inženjer bio u pravu. U periodu od 1872. - 1879. godine nisu izvođeni nikakvi radovi. Na kraju 1879. godine su se našla sredstva za nastavak gradnje. Izgradnja hrama je završena 1884. U Mineju za mesec septembar, na strani 144. postoji zapis o tome da je osvećenje crkve izvršio mitropolit Teodosije u nedelju, 30. IX / 13. X 1884. godine.

ARHITEKTURA SABORNOG HRAMA

Saborni hram građevina krstoobrazne osnove spolja, a unutra je upisani krst. Po osnovi je petokupolna crkva. Karakteristično je da nema pripratu. Na njenom mestu nalazi se samo rudimentarna ženska crkva. Stubovi su poligonalni. Dok su četiri sporedne kupole osmougaone, centralno kube nije ni osmougaono ni poligonalno. Ono ima renesansne karakteristike, a mnoštvom prozora daje izuzetnu osvetljenost unutrašnjosti čak i pri oblačnom vremenu. Na svakom kubetu se nalazi lanterna. Oltarska apsida je pravougaonog oblika. Impozantni prozor na istočnom zidu omogućava čudesne svetlosne igre, koje svojom lepotom daju bogosluženju naročito dostojanstvo i tako nadopunjuje nedostatak trifore, koja ima svoj bogoslovski značaj. Gornji deo zapadnog zida, na galeriji, jeste kopija gornjeg dela istočnog, oltarskog zida. Friz na kupoli je romanski, kao i na ostalim delovima fasade. Rozete, na istočnom i zapadnom zidu spadaju, takođe, u odlike romanskog stila. Neobično je i postojanje dva sporedna ulaza u crkvu, sa severne i južne strane, kao i ulaz u oltar, direktno u đakonik. Kada bi se određivao stil kojem pripada crkva Uspenija Presvete Bogorodice, onda bi to bilo moguće samo opisno - to je vizantijsko - romanički stil sa primesama renesanse i drugih stilova.

IKONOSTAS

Ikonostas sabornog hrama i patrijaraško-kraljevski presto, izradio je 1926 / 27. godine Andrej Bicenko, akademski slikar. Rezbarski rad je uradio ruski oficir iz Sremskih Karlovaca, Aleksandar Redkin, a sve ikone Bicenko. Ikone Jevanđelista, Uspenija Presvete Bogorodice i Sv. Jovana Krstitelja su originlani radovi, dok su Sveti Sava i Sveti Simeon kopije radova akademskog slikara Uroša Predića. Ostale ikone su kopije ruskih freskopisaca. Tajna večera je kopija Svedomskog, a tri ikone Vaskrsenja Gospodnjeg i Vaskrsenje Lazarevo su kopije Vasnjecova. Ceo ikonostas je primljen 22. marta 1927. godine. Isti autor je uradio još tri ikone: na episkopskom tronu, i dve celivajuće - ikonu Svetog Nikole i ikonu Svetog Dimitrija. Ovaj ikonostas je vremenom dosta oštećen od dima sveća. Kada je 1977. godine ustoličen drugi Šumadijski episkop Sava, on je već bio potpuno crn tako da se razmišljalo o njegovom uklanjanju. Na savet Hrišćanske zajednice, vladika je dao ikone na restauraciju, a članovi zajednice su staklom sastrugali garež sa drvenog dela ikonostasa.

FRESKOPIS

Crkva je prvi put živopisana 1930. godine. To je prema Letopisu uradio Voja Kovačević, tom prilikom je uvedena i struja. Kasnije je, za vreme vladike Valerijana freskopisan oltar koji je prebojen kada je kompletna crkva freskopisana. Od 1979. godine, za vreme Episkopa Save započeto je freskopisanje koje je završeno 1992. godine. Živopis je rad Nikolausa Kundunakisa, Adonisa Stergiu i Miloja Milinkovića sa učenicima.

OBNOVA HRAMA

Dolaskom Njegovog Preosveštenstva Episkopa Jovana, na tron episkopa šumadijskih 2002. godine katedralni hram Bogom spasavajućeg grada Kragujevca biće zaodenut u novo ruho, blistajući tako na obali Lepeničkoj kao "bescen smaragd pod mirisnom gorom". Trudom i zauzimanjem Vladike Jovana postavljeni su pozlaćeni krstovi na kupole Sabornog hrama, i renovirana je kompletna konstrukcija krova, 2003. godine. Godine 2004. završeni su radovi na fasadi Sabornog hrama: obijanje maltera, čišćenje i pranje fuga, malteracija i farbanje fasade.

Godine 2005. u Sabornom hramu je postavljen novi mermerni pod u kombinaciji sa granitom i postavljeno podno grejanje. Zatim je u unutrašnjosti hrama urađena nova elektrifikacija. Po blagoslovu Episkopa Jovana potpuno su renovirane kancelarije Crkvene opštine. Godine 2006. postavljen je novi horos prečnika šest metara i polijelej.

Tako će Saborni hram grada Kragujevca po svojoj spoljašnjoj i unutrašnjoj lepoti, postati istinsko podobije Crkve Nebeske i odsjaj neba na zemlji. 

(eparhija-sumadijska)